Tag Archives: geschiedenis van het Nederlands

Diets

praten_met_uitzicht

Wij zeggen Nederlands. Maar vroeger zeiden ze Diets. Vanaf 1250 begonnen monniken Diets te schrijven. Nee niet de uitspraak van Homs vrouw Diet, hi hi. Diets is een naam voor Nederlands.

De Engelsen lopen een beetje achter. Die zeggen nog steeds ‘Dutch.’ Want zo spreken zij Diets uit. Zo zit dat.

Het Algemeen Beschaafd Nederlands is het ABN. Het begon toen ze een standaardtaal kozen. Iedereen in Nederland kon Haarlems verstaan, daarom was het handig om aan het Haarlems te denken als je iets opschreef. Want dan konden Groningers en Drenten het ook begrijpen.

Voordat er Algemeen Beschaafd Nederlands was, praatte iedereen zijn moeders taaltje. In de steden was het veilig. Maar alleen op weg gaan was levensgevaarlijk. Daarom bleven mensen in hun eigen plaats. En bleven ze hun eigen dialect praten.

Zoek een kaart van Nederland. Waar liggen de grootste rivieren? Weet je een verschil tussen de uitspraak aan de overkant van de rivieren en hier?

Homs speurwerk

springen

Dit is een onvervaarde sprong, hi hi.

Hom vond een het een leuk rijtje, uit mijn schrift. Met zijn braillelezer zocht hij voor me op internet. Hij zag woorden die in het Middelnederlands nog echt bestaan hebben. Wow ik heb Middelnederlands taalgevoel!!

geten = moeite doen voor iets, zin hebben in iets. Het komt van getan.

Nozel = schade doen, het is van dezelfde wortel als noise ‘herrie’

Passelijk is hetzelfde als goed te pas = gezond of in orde. Sam zegt weleens ‘Ze zijn goed te pas’ Dat zeggen ze in Deventer.

Vervaard = bang en daar zit vaar in net als in fear ‘angst’ en Gefahr ‘gevaar’

Beschobt of beschoft = opgepoetst of –gewreven van schob zoals in schobbejak.  Info: Schobbejak is een paal waar koeien met jeuk zich aan schuurden.

tips bij fopreeksen

appelmoes, fruitmoes, aalmoes is te kort.

Mensen horen wel steeds -moes.  Maar te kort om te denken aan geprakte vruchtenmoes. Daarom maakten we hem langer:

appelmoes, bananen-peermoes, fruitmoes, aalmoes

Gefopt?  Maar dat is het geen goede fopreeks!!  Want aal is geen bekend woord….. Tip: kies een fopwoord dat meteen het AHA effect scoort.

PS  ‘aalmoes’ is geld dat je aan een bedelaar geeft. Het is een woord dat uit het Griekse woord voor een warm hart tonen komt èlèmoesèn

schijtlaars

Ouderwetse scheldwoorden zijn vaak grappig. Zoals ‘schijtlaars!’ Dat betekent lafaard. Eigenlijk was het best zielig. Want soldaten die vluchtten hadden echt schijt in hun laarzen. Ze hadden het echt in hun broek gedaan van pure angst, of nou ja, in hun laars dus.

Vraag eens aan een opa of oma hoe zij scholden vroeger. Een vraagje om mee te beginnen: tegen wie hebben ze ooit:

‘Kwezel!’  of ‘Kwast!’ gezegd?

Weet je wat ik pas hoorde? Op Madagaskar schelden boeren hun koeien uit in het Frans. Gek hè? Want zelf praten ze Mallegashi.

Kun je nagaan hoe de Franse bazen daar vroeger praatten! Dat zegt Nico Besnier en die kan het weten want die deed onderzoek daar.

Geschiedenis van het Nederlands

Er zijn van die woorden die je heel vaak hoort. Die klinken dan heel gewoon. Maar zijn ze dat ook?
Kijk eens goed naar deze vormen van het werkwoord zijn:
Wij zijn, hij is, ik ben, hij was, zij is geweest.
Het lijken wel drie verschillende werkwoorden!
Wat mensen het vaakst gebruiken, veranderen ze het eerst.
Anders zouden we nu misschien wel zeggen:
ik ben, jij bent, hij bent, wij bennen, jullie bennen, zij bennen,.
Of: Ik zis, jij zist, hij zist, wij zijn, jullie zijn, zij zijn.
Of: Ik wees, jij weest, zij weest, wij wezen, jullie wezen en zij wezen.

Maar je hoort vast weleens: En nou stil wezen jij!

vaakste

Woorden die je het vaakste gebruikt, klinken gewoon maar zijn ze dat ook?
Kijk eens goed naar:
Wij zijn, hij is, ik ben, hij was, zij is geweest.
Het lijken wel drie verschillende werkwoorden!
Wat mensen het vaakst gebruiken, veranderen ze het eerst.
Anders zouden we nu misschien wel zeggen:
ik ben, jij bent, hij bent, wij bennen, jullie bennen, zij bennen,.
Of: Ik zis, jij zist, hij zist, wij zijn, jullie zijn, zij zijn.
Of: Ik wees, jij weest, zij weest, wij wezen, jullie wezen en zij wezen.

Maar je hoort vast weleens: En nou stil wezen jij!

second life

Dit rijtje van sup heb je misschien al gezien:

Wat klinkt logischer dan goed? Maak het rijtje af: best, beter en ?
Wat klinkt logischer dan veel? Maak af meest, meer en ?
Wat klinkt logischer dan weinig? Maak af minst, minder?
Wat klinkt logischer dan vroeg? Maak af eerst, eerder en ?
Wat klinkt logischer dan graag? Maak af naar liefst, liever en ?
Heb je de rijtjes afgemaakt met onzinwoorden? Of staat er soms opeens een woord dat je wel kent?

Vraag: Soms groeit een taal en krijgt een woord opeens een tweede leven. Welke woorden in het rijtje van Sup hebben zo’n tweede leven gekregen? Antwoord: min, eer en lief.

Kijk maar naar deze keukentafelgesprekken:

Twee middeleeuwers zijn chagrijnig:

Roeland: ‘k Heb een ei gebakken, maar het zout is op, da´s pech gehad.
Beatrijs: Een ei zonder zout, dat is min. (tekortschietend)
Roeland: Tja, als je eer ontbijt, zit je soms zonder zout. (vroeg)
Beatrijs: Ach jij bent me lief, liever dan een ei met zout. (veel waard)

Twee 21e eeuwers aan de keukentafel:

Trix: Was boodschappen halen je soms te min gisteren? (te minderwaardig).
Roef: Klaag niet zo, eer ik in de winkel ben, heb je dat ei al op. (voordat)
Trix: Zout is me lief, maar ‘k heb net zo lief peper op m’n ei! (graag)

oude woorden

De rode woorden bij de keukentafelgesprekken net zijn Middeleeuws. Eer schreven Middeleeuwers als air. Het bestaat niet meer. Maar nog wel in het Engelse early ‘vroeg’. Bij ons is het een tweede leven begonnen. Het betekent niet meer ´vroeg´ maar ´voordat.´
Lucky Luke zegt: Eer ik m’n pistool pak, schiet ik raak.

Iets ´min´ noemen kan als het tegenvalt. Dat hoor je alleen in dialect. Mensen zeggen het verder haast nooit zonder ‘te’ ervoor. Meestal hoor je dat iets hen ‘te min’ is. Maar dat betekent dat het minderwaardig is. Ook min kreeg dus een nieuwe betekenis.
Oma’s zeggen weleens tegen een chauffeur: ‘Mijn leven is me lief (Stop met dat racen! Ik ben niet levensmoe!)’ Verder hoor je het nooit. Vaak hoor je moeders dingen zeggen als ik heb net zo lief dat je gaat fietsen.
Als ze dat zeggen, hebben ze het niet over net zo zoet gaan fietsen.
Ook min kreeg een nieuwe betekenis.

Met ‘net zo lief’ bedoelen mensen ´net zo graag.´ Lief betekent niet langer ´waardevol.´ Daarvoor is het te lievig gaan klinken.

spuur gluk

In sommige beroepen praten mensen de hele dag. Misschien ken je ze wel. Spuur gluk zeggen ze daar voor Dat is puur geluk hebben. In hun beroep verdwijnen de letters bij bosjes, en dat vinden ze heel gewoon.  Maar wat betekent volgens jou:

‘tuuk’
‘daak’
‘zoteen’
‘spuurgluk’
‘zagdatdoen’
‘ansnit’
‘zodoen’
‘kmkoptrug’
‘schklk’
‘Sechblangrijk’
‘Kankanders’
‘sellug’
‘eik’
‘Fosmij’
‘Koonk’

Zwart op wit ziet spreektaal er heel raar uit. Fosmij herkennen de meeste kinderen niet eens. Toch zeggen we elke dag zulke ingekorte woorden. Sommige woorden zijn zelfs zo ontstaan.

Want wist je dat ‘Pollepel’  ooit een ‘pot-lepel’ was? Check in de antwoorden wat je niet had herkend. O JA! DAT DUS!

‘tuuk’ Natuurlijk
‘daak’ Dadelijk
‘zoteen’ Zometeen
‘spuurgluk’ Dat is puur geluk!
‘zagdatdoen’ Zal ik dat doen
‘ansnit’ Anders niet
‘zodoen’ Dat zal ik zo doen
‘kmkoptrug’ Daar kom ik op terug
‘schklk’ Verschrikkelijk
‘Sechblangrijk’ Dat of dit is echt belangrijk
‘Kankanders’ Dat kan ook anders.
‘sellug’ Gezellig
‘eik’ Eigenlijk
‘Fosmij’ Volgens mij
‘Koonk’ Koninklijk