Tag Archives: woordbouw

Uit hoofdstuk 6: Groeiwoorden

Het groeiwoordenspel begint met letters kiezen.
We kiezen om de beurt een klinker of medeklinker en komen uit op R, E, S en I. Dat zijn de vier letters waar we een woord mee moeten maken.  We kunnen eigenlijk alleen maar ‘reis’ maken, denk ik. Maar Lars verzint ‘sier.’

Nu moeten we van één van die twee woorden een langer woord maken. Wie het langste woord heeft, wint.  Kelly maakt reiskoffer, Sam verzint reiskofferhandvat en dan maak ik ervan: reiskofferhandvattenleverancier.

bijh12

‘Dat is niet eerlijk. Jij weet hoe dit spel moet.’ Kelly is beledigd.
‘Wat is dat nou voor een woord, leverancier. Zeg dan gewoon winkel.’
‘Veel te kort,’ leg ik uit. ‘Met dit spel moet je juist belachelijk lange woorden maken.’

Lars maakt met zijn woord ‘sierpompoen’. Die spaart zijn oma.
Sam maakt daar meteen van ‘sierpompoenteelt’.
Daar kunnen Kelly en ik niets mee. Maar Lars zegt doodleuk: ‘sierpompoenteeltconferentie’.

Als we de letters gaan tellen, heeft toch Sam gewonnen, want zijn woord  heeft 31 letters.

( pagina 51 )

Hee een skelet van klanken

Sommige woorden hebben een soort van skelet. Kijk maar met bijvoorbeeld KK in: De kok in de keuken kookt en kokkerelt. In al die woorden is er iets met eten klaarmaken.

HT in: Wat heet is de hitte van het vuur. Heeft iets met heel warm

RK in ruik ik nou rook of wat voor een reuk? Heeft iets met je neus

GR bij Gore geur? nee, gaar geurt het lekker!  iets met smaak

En nou jij. Zet de skeletletters vóór de volgende zinnen:

Hè, het spettert, pak een spatdeksel voor de spetters

Hij sloot ze op met een sleutel in het slot

Ze bedekt de open pan met een deksel

vuur_worsten

De dakdekker bedekte het dak met doek

De molenaar maalt het meel in de molen

Met zes vleugels vloog een mus vliegensvlug

Getemde paarden zijn tam

Die omgevallen bomen werden ooit geveld

In een park vol bloemperken is het spelen beperkt

Eerst meten ze de maat

De wekker wekte iedereen. Maar de nachtwaker was al wakker omdat hij moest waken.

Vroeger zat iedereen op een ‘zetel’ nu alleen nog maar de kamerleden

Hee? WAT is er met deze aan de hand?!

Dat die baas me dat gunt is een ‘gunst’

Wie meer kan dan een ander, maakt ‘kunst’

Als de herten woest gaan brommen heet dat ‘bronst’

Wie steeds maar wint, maakt ‘winst’

 

De dinges van de danges in de donges

Veel talen hebben tussenwoordjes. Die plakken ze tussen twee woorden. Maar alleen als  die bij elkaar horen.  Dat is handig want dan hoort iedereen wat de bedoeling is. Deze woorden horen bij elkaar.

Handig? Nou ja.  Het is maar wat je gewend bent. Want je krijgt wel lange namen van dingen.

‘De beschermingslaag van het golfkarton in de verpakking voor de beschuitrol.’

En sprekers van zo’n ‘Dinges van de danges in de dongestaal’ weten dan meteen dat je bedoelt:

het beschuitrolverpakkingsgolfkartonnenbeschermingslaagje. Zeg dat dan!

beschuitrol, open van boven

menu du jour

Eet je weleens in een restaurant ? Zo’n eethuis met een Franse naam. Vaak zie je erallemaal Franse woorden.

Je kent misschien menu du jour uit restaurants? Neem eens een schrift mee naar een restaurant.  Welke woorden horen bij elkaar? Vraag iemand wat de woorden betekenen in het Nederlands.

Bijvoorbeeld de drie woorden menu du jour = één woord in het Nederlands ‘dagmenu’

Zie je er nog meer? Welk woordje gebruiken de Fransen vaak tussen twee woorden die bij elkaar horen? Als je op ballet zit weet je vast nog wel meer voorbeelden. Denk aan pas de deux = ‘liefdesdans’
carlijn_schrijft

tsinkiriantsiintsoonkwaakwaa

Wat gebeurt er je twee woorden  aan elkaar plakt? Dan krijg je gewoon een heel lang woord. Blindengeleidehondenaaiverbod bedacht Lars. Carlijn had brailleschriftinstructierooster. Maarin het Engels gaat dat niet. Daar zit er een spatie tussen.

Bij sporten heb je home runs en ice skating. Zulke Engelse woorden mag je niet aan elkaar schrijven. Door al het Engels in reclames denken veel mensen dat reiskoffer handvat  ook in twee stukjes hoort. Maar dat is fout. Want de twee stukjes slaan op één ding.

Soms moeten sprekers van een taal een woord verzinnen. Bijvoorbeeld als er iets nieuws is. Een groep indianen in Mexico ontdekte de ´schaar.´ Ze noemden die:

tsinkiriantsiintsoonkwaakwaa.schaar

Ze dachten vast niet vooruit, want wie gaat er nu roepen:

Wie heeft mijn tsinkiriantsiintsoonkwaakwaa gezien?

Uit hoofdstuk 11: Onbevoegden

‘Laten we de troep vast opruimen,’ roept Sam die met het plastic tasje van de tomaten zwaait. Onderin zitten bloedrode tomatenvelletjes.

Opeens staat er een man bij het huis met een driewieler. Hij heeft bretellen aan zijn broek en schreeuwt heel streng vanaf de oprit:
‘Poepjes, stoute kinderen.’
Even bewegen we niet. We zeggen niets terug, kijken elkaar alleen aan. En dan stapt de man langzaam weer op. Hij wacht nog even zonder de trappers aan te raken.
Dan wijst hij op een blauw bordje. ‘Verboden voor onbevoegden’ En fietst weg.

verboden
Kelly zegt als eerste dat ze weg wil. ‘Wat een griezel!’
M’n arm om haar schouder beeft ook een beetje. Na die slang en die kat ben ik helemaal bibberig.
‘Heus wel bevoegd!’ roep ik dapperder dan ik me voel.
Sam kijkt Kelly aan: ‘Die vent is niet goed snik.’
Kelly wil het graag geloven. ‘Maar komt hij dan niet terug om ons te vermoorden?’

( pagina 94 )

Carlijns schrift

In mijn schrift staat een rijtje woorden die los nooit

voorkomen.  Kijk maar:

Gratis voor bevoegden. (hi hi, dat klinkt raar).

Ik ga geten. Voordat ik het vergeet. (Geen idee wat dat betekent).

Ik wil niet onnozel lijken. Maar ‘nozel’ klinkt echt net zo erg.

Jij wordt onpasselijk van vieze dingen, maar ‘passelijk’ voelt ook niet lekker.

Ridders draven onvervaard. – Maar hoe ziet ‘vervaard’ draven er eigenlijk uit?

Niemand wil onbeschoft lijken.-Maar roept iemand ‘Beschoft’ dan schrik je net zo erg.

Puppy’s spelen onbevangen.- Maar ze kunnen wel ‘bevangen’ zijn door de kou, dat zegt m’n oma weleens.

Zegt iemand onverhoopt? Zoals in onververhoopt gleed er een slang voorbij.

slang

–Hoezo? Wat is dan ‘verhoopt’? Is dat iets wat je heel hard moet zitten doen maar dat toch weleens mislukt, en dat het dan onverhoopt mislukt?

Onwillekeurig is dit het laatste woord. – Dat is niet expres maar helemaal  ‘willekeurig.’

Homs speurwerk

springen

Dit is een onvervaarde sprong, hi hi.

Hom vond een het een leuk rijtje, uit mijn schrift. Met zijn braillelezer zocht hij voor me op internet. Hij zag woorden die in het Middelnederlands nog echt bestaan hebben. Wow ik heb Middelnederlands taalgevoel!!

geten = moeite doen voor iets, zin hebben in iets. Het komt van getan.

Nozel = schade doen, het is van dezelfde wortel als noise ‘herrie’

Passelijk is hetzelfde als goed te pas = gezond of in orde. Sam zegt weleens ‘Ze zijn goed te pas’ Dat zeggen ze in Deventer.

Vervaard = bang en daar zit vaar in net als in fear ‘angst’ en Gefahr ‘gevaar’

Beschobt of beschoft = opgepoetst of –gewreven van schob zoals in schobbejak.  Info: Schobbejak is een paal waar koeien met jeuk zich aan schuurden.

wisselwoorden woordenwisseling

Dit is een taalspelletje dat we met de G-krachtclub deden.

Verzin zoveel mogelijk wisselwoorden. Dat zijn woorden van twee delen die je kunt omwisslen

Pannenkoek- koekenpan maar ook
Wisselwoord-woordenwisseling bijvoorbeeld. Zoals je ziet mag het woord best een b e e t j e anders zijn.

Het leukste zijn de woorden die echt iets anders betekenen als je ze omdraait:.

MUZIEKPOP-POPMUZIEK, MELKCHOCOLADE-CHOCOLADEMELK,  KINDERDUIM-DUIMKINDEREN, BOOMSPECHT-SPECHTBOOM, WERKGROEP-GROEPSWERK, GOEDKOOP-KOOPGOED, BOUWSTEEN-STEENBOUW, BLOEMKOOL-KOOLBLOEM, SPROOKJESPALEIS-PALEISSPROOKJE, WERELDNIEUWS-NIEUWSWERELD, LEUNSTOEL-STOELLEUNING, WERKEZEL-EZELWERK, WACHTKAMER-KAMERWACHT, KAMERSCHERM-SCHERMKAMER, MIDDAGSLAAP-SLAAPMIDDAG, GEEUWHONGER-HONGERGEEUW, BROEKMODE-MODEBROEK, ZUURKOOL-KOOLZUUR, WITTE KOOL- KOOLWITJE (VLINDER), BOOMSTAM-STAMBOOM, KLEEDKAMER-KAMERKLEED, BLOEMBAK-BAKBLOEM,STADSGIDS-GIDSSTAD

Verzin meer wisselwoorden met  AVOND erin of OCHTEND of MIDDAG.

Tip: Met FAMILIE, HUIS, VAKANTIE, SAP, STROOP, MOES EN SOEP, SCHOOL, TAFEL en WATER kun je ook veel wisselwoorden maken.

tips bij fopreeksen

appelmoes, fruitmoes, aalmoes is te kort.

Mensen horen wel steeds -moes.  Maar te kort om te denken aan geprakte vruchtenmoes. Daarom maakten we hem langer:

appelmoes, bananen-peermoes, fruitmoes, aalmoes

Gefopt?  Maar dat is het geen goede fopreeks!!  Want aal is geen bekend woord….. Tip: kies een fopwoord dat meteen het AHA effect scoort.

PS  ‘aalmoes’ is geld dat je aan een bedelaar geeft. Het is een woord dat uit het Griekse woord voor een warm hart tonen komt èlèmoesèn

fopreeksen, voorbeelden

wijzen2

Fopreeksen van Kelly en mij die wel werkten:

haverkoek, kokoskoek, pindakoek, rozijnenkoek, lariekoek

boekverkoper, boekkaft, boeklint, boekweit

woonhuis, koophuis, huurhuis, klokhuis

babymutsje, babysokje, babybedje, babydump

apenkooi, apenkreet, apenliefde, apelazarus

potloodgom, inktgom, kneedgom, Arabisch gom, bruidegom

rozentuin, rotstuin, kruidentuin, , speeltuin, fortuin

poolvos, steppevos, woestijnvos, prairievos, sloddervos

bobsleebaan, knikkerbaan, kogelbaan, ijsbaan

roggebrood, maisbrood, meergranenbrood, stokbrood

paardenbox, paardengek, paardenkamp, paardenstaart

geheimschrift, handschrift, brailleschrift, schoolschrift

groene kool, rode kool, witte kool, zuurkool, houtskool

kruisspin, huisspin, trilspin, springspin, herfstspin, suikerspin